DILI, STLNEWS.co – Diresaun Terras Propriedade (TP) sei notifika parte sira neebe okupa propriedade estadu, maibe seidauk hatama reseitas ba estadu.
Tuir Sekretariu Estadu Terras Propriedade, Jaime Xavier Lopez katak, knaar Terras Propriedade tuir lei numeru 1/2003, administra sasan neebe dominiu publiku estadu, hanesan tasi ibun, uma estadu nian, no governu administra liu husi Terras Propriedade husi lei numeru 1/2003 fo knaar ba Terras Propriedade atu halao knaar ida nee. Maibe sei haree atu ema neebe okupa propriedade estadu la selu reseitas, sei notifika.
“Rai no uma estadu nian neebe ema okupa, Terras Propriedade halao hela servisu hodi kontinua haree ba sasan estadu nian, hanesan propriedade balu neebe sidadaun sira okupa hela seidauk arenda ho estadu, governu liu husi Terras Propriedade halo notifikasaun foti dadus konaba ida nee fo notifikasaun ba sira atu sira halo arendamentu ho governu atu bele hatama reseitas ba estadu,” dehan nia ba STL iha Mandarin, Tersa (05/09/2023).
Tuir Sekretariu nee, osan neebe iha liu husi kontratu arendamentu sira husi rezidensia, halo kios, negosiu kiik sira nomos negosiu boot.
Iha kontratu ba tinan tolu, iha mos kontratu ba tinan barak, tanba hare ho sira investe ho osan hira, tanba lei fo dalan ba ida nee. kontinua halo planu ba fatin neebe seidauk iha kontratu ba ema sira neebe okupa hela sasan estadu nian.
Nia reforsa tan, planu sei tun ba munisipiu sira hotu, halo vizita trabalho ida hodi hare saida maka sira enfrenta no saida maka sira presija halo, hodi alkansa objetivu neebe maka governu no Terras Propriedade mehi katak, too loron ida rai neebe abandonadu no ema okupa hela, bele halo arenda ba estadu hodi hatama reseitas ba estadu, tanba durante nee sira hatama resitas makaas.
“To mai 2023 fulan Maio nee total orsamentu hatama ba estadu nee US$ 59,599,740.19, ida nee reseitas neebe boot tebes,” dehan nia.
Tuir Lopez, ba futuru governu iha planu atu halo desentralizasaun, TP iha munisipiu sira servisu hakas an atu aumenta reseitas, TP mos sei hakas an atu reseitas nee aumenta nafatin, tanba kada tinan ida sempre hatama 4 milhos ba 5 milhoes, hakas an atu aumenta nafatin. Maibe fator ida neebe fo apoiu nee maka transporte, maibe sei minimu hela inklui funsionariu sira tanba nee tau hela iha planu atu 2024 atu aumenta funsionariu sira atu bele alkansa objetivu ida nee.
Nia afirma, reseitas numeru aumenta laos iha Dili nian deit, maibe sura hamutuk ho TP iha munisipiu sira nia reseitas maka numeru nee aumenta, husi 2000 to 2005 US$ 6,859,416.10, husi 2006 to 2012 US$ 11,228,622.41, husi 2012 to 2017 US$ 19,322,851.18 husi 2018 to 2023 US$ 21,188,850.50. Total reseitas husi tinan 21 anos, hamutuk US$ 59,599,740.19.
Tipu arendamentu nee hanesan Embaixada sira iha Timor uza fatin sira neebe sira halao servisu ba, rezidensia, kompania aluga sasan estadu nian, sidadaun sira aluga loja uma, sira nee mak tama hotu iha arendamentu nee. To agora arendatariu sira neebe okupa sasan estadu inklui diplomatiku sira hamutuk dois mil duzentos Seisenta seis neebe kontratu hodi hatama osan ba estadu nee.
Iha fatin ketak Komunidade Suku Komoro Domingos Maia dehan, komunidade barak maka okupa rai estadu kleur ona.
“Ita haree ema balu sei okupa rai estadu, maibe atu hatama reseitas dehan selu, presiza haree mos ho sira nia kondisaun moris,” dehan nia.
Tuir komunidade nee, hatama reseitas karik bele hare didiak atu komunidade sira neebe la iha kbiit, bele hatama tuir sira nia forsa.
(ter)