DILI, STLNEWS.co – Primeiru Ministru (PM) Kay Rala Xanana Gusmão ho delegasaun fila hikas mai Timor Leste (TL), hafoin partisipa Forum Estadu Arkeolojiku iha Bali, Indonezia, neebe kompostu husi nasaun kiik no estadu illa lubuk, koalia ba mudansa klimatika.
Primeiru Ministru Kay Rala Xanana Gusmão hatete, konferensia iha Bali, Arquipelago Island States Forum (AIS Forum), arquipelago nee rai iha illa barak, hanesan Indonezia, Filipina no Illas Estadu hanesan Timor.
Indonezia ho apoia diak husi UNDP Indonezia, halao forum altu nivel, konaba organizasaun nee laos derepente deit, maibe kleur hasoru malu, i tinan nee hasoru malu dala rua. Husi nee mak rai neebe illa no estadu neebe illa propoin atu halo forum altu nivel, kompostu Xefi Estadu, Xefi Governu, membru governu sira no seluk tan.
Timor lahalo parte forum pasifiku, maibe sai nudar observador iha forum pasifiku, laos iha pasifiku, maibe besik liu ASEAN, nunee atu sai membru ASEAN.
“Forum altu nivel iha Bali, koalia ba problema oin-oin iha mundo, liu-liu problema mudansa klimatika, nee antes Covid, hau sei lembra iha reuniaun forum pasifiku, ami temin problema nee, tanba rai estadu, illa sira balu tasi atu sae, i balu atu mout,” katak PM Xanana Gusmão ba Jornalista, bainhira fila husi Bali Indonezia, Kinta (12/10/2023) iha Aerportu Internasional Nicolao Lobato Komoro.
Nia informa, sira koalia katak rai estadu illa sira lakria kondisaun atu ajuda mudansa klimatika, rai bot-bot rai dezenvolvidu sira halo i rai kiik mak sofre.
Nia dehan, normalmente doadores sira koalia barak, bainhira apoia emediatu, nee sente katak hamutuk iha organizasaun bolu AIS, hasai lian ho forte ba komunidade internasional. TL hatene ona manobra komunidade internasional, ladun fiar katak sira sei ajuada.
Tuir PM Xanana, horseik iha Bali hamutuk ho Ministru Visi Ministru, Xefi Estadu, Primeiru Ministru husi rai kiik barak, iha lian bele sai ba liur i komunidade internasional bele rona.
Neebe sira propoin enkontru altu nivel halao ona horsehik, nunee ba oin sei iha komisaun ida organiza ho komunidade internasional bele hasoru malu, i nei-neik komisaun ida sei iha atu haree ba AIS nia servisu.
Nunee mos Visi Ministru Asuntu Parlamentares, Aderito Hugo hatete, ohin mai hein Xedi Ezekutivu ho delegasaun neebe fila hikas mai TL, atu hatete katak, PM ba Partisipa Forum iha Bali, tanba Timor mesak koalia ba mudansa klimatika, ema larona, tanba nee ho involvimentu iha forum sira ho karakter nasaun Illa, neebe tama iha forum nee diak, nunee ema bele rona.
Nia dehan, Timor nasaun neebe illla kiik tebes presizamente involvimentu iha forum sira nee se la involve Timor izoladu. Tanba nee deklarasaun neebe PM Xanana hatoo ona importante i refleta situasaun atual.
Tuir Aderito, mezmu Timor kiik, maibe adopta ba meiu ambiente nian nee kualker rezolusaun, ba meiu ambiente, neebe kaer kedas husi prinsipiu fundamental konstituisaun, lei sira mos hanesan prinsipiu mobilizasaun internasional meiu ambiente Timor tama ona, nunee mos organizasaun rejional no mundial neebe Timor involve, nafatin partilla fo kontribui ba meius sira neebe estragus ambiente.
Tanba nee IX Governu dezena iha programa refleta prinsipiu neebe boas pratiku iha mundu.
(gui)