FILIPINA, STLNEWS.co – Prezidente Republika (PR) Jose Ramos Horta hatoo apresia ba forsa manutensaun pas Filipina nia neebe apoiu ba Timor Leste, hafoin referendum iha tinan 1999.
Prezidente Republika Jose Ramos Horta hatoo lia hirak nee, bainhira halo enkontru ho Prezidente Republika Filipina, Ferdinand “Bongbong” Romaualdez Marcos, iha Palasiu Filipina, Sesta 10/11/2023.
Iha biban nee, Prezidente Ramos Horta hatoo nia apresiasaun no agradese ba hospitalidade kmanek neebe simu no hatoo ba nia no nia delegasaun durante vizita nee.
Prezidente Ramos Horta apresia tebes papel signifikativu neebe forsa manutensaun pas Filipina nian halao iha Timor-Leste, no hatoo ninia agradesimentu profunda no apresiasaun ba apoiu no kontribuisaun husi feto no mane sira neebe ho aten barani durante períodu krítiku neebe ajuda restaura pas no estabilidade hafoin referendum iha 1999.
Iha enkontru rua nee, prezidente nain rua avalia estadu atual relasaun bilateral iha dekada rua entre Filipina no Timor-Leste, amizade ida neebe hahu iha tinan 2002, bainhira asina ona Komunikadu Konjunta konaba Estabelesimentu Relasaun Diplomatika. Nasaun rua nee fahe hanoin katak sira atua ho respeitu ba malu no fahe valor komun demokrasia no direitus umanus no katak sei iha potensia atu haklean liu tan kooperasaun entre nasaun rua nee.
Lider rua nee reafirma sira nia kompromisu atu promove vizita no interkambiu iha nivel hotu-hotu, ho objetivu atu hametin liu tan relasaun liu husi enkoraja ofisial sira atu uza mekanizmu dialogu polítika bilateral neebe eziste. Lider rua nee mos fo instrusaun ba departamentu governu relevante sira atu hahu haree fila fali no konvoka mekanizmu konsultasaun polítika tuir mai iha Timor-Leste, hodi diskuti kestaun oi-oin no dalan kooperasaun entre nasaun rua nee.
Kontinua ba pajina 2
Lider nain rua nee konkorda atu fo prioridade ba kooperasaun iha area ensinu superior, saude no Seguransa Sosial no seluk tan, atu hadiak moris sidadaun sira. Atu nunee, lider nain rua nee dirije sira nia ajensia sira neebe preokupa atu renova Memorandu Akordu Kooperasaun iha Ensinu Superior no atu remata iha inísiu, negosiasaun sira konaba Memorandu Entendimentu ida konaba Kooperasaun Saude nian, nunee mos konaba Akordu Seguransa Sosial no Servisu Aerea (ASA).
“Filipina reforsa fila fali ninia apoiu ba tempu naruk ba admisaun Timor-Leste nian nudar membru direitu tomak ASEAN nian. Timor-Leste hatoo ninia agradesimentu no atualiza informasaun konaba ninia esforsu no progresu sira iha implementasaun roteiru ba membru tomak Timor-Leste nian iha ASEAN,” katak PR Horta.
Iha hasoru malu nee, iha area kooperasaun teknika, parte rua diskuti planu atu hatan ba dezafiu sosio-ekonomiku sira iha Timor-Leste. Filipina manifesta ninia disponibilidade atu fornese projetu kapasitasaun ba Timor-Leste, hodi konsidera esperiensia Filipina nian no nesesidade Timor-Leste nian, hanesan parte ida husi kontribuisaun Filipina nian hodi suporta implementasaun inísiu adezaun Timor-Leste nian ba ASEAN. Lider nain rua nee dirije sira nia ajensia relevante sira atu diskuti detalhu liu tan hodi asegura implementasaun projetu sira nee ho susesu.
Iha hasoru malu nee, Prezidente Marcos Jr. no Prezidente Ramos-Horta troka opiniaun konaba rejiaun sira nee, inklui mos dezenvolvimentu iha Tasi Xina Súl Filipina Osidental, nomos interese internasionál sira nee.
Timor-Leste reafirma ninia apoiu ba kandidatura Filipina nian atu sai nudar membru naun permanente iha Konselhu Seguransa ONU nian ba mandatu 2027-2028.
(eme)